اولین تاجی که سرسلسله قاجار بر سر گذاشت

اولین تاجی که سرسلسله قاجار بر سر گذاشت

محمد، پسر بزرگ محمدحسن‌خان، رئیس ایل قوانلو در استرآباد، زمانی که در ۲۸ خرداد ۱۱۷۶ در شوشه گرجستان به قتل رسید، یک سال و سه ماه بود که با نام آغ امحمد شاه قاجار، تاج بر سر گذاشته بود. او اگرچه ۱۸ سال بر بخش‌هایی از ایران حکومت کرد، نمی‌خواست تا کل کشور را زیر یک پرچم متحد نکرده است، تاج‌گذاری کند.

او سرانجام به خواست و اصرار اطرافیان، در نوروز سال ۱۱۷۵ خورشیدی، یک سال و اندی پیش از مرگ، رسما بر تخت سلطنت نشست. تاجی که او بر سر گذاشت، شبیه هیچ‌‌یک از نمونه‌های قبلی تاج‌های شاهان ایران در چند قرن گذشته نبود.

گفته می‌شود که آقامحمدخان در اوایل کشورگشایی در گرگان مراسم تاج‌گذاری کوچکی برگزار کرده بود. روایات مستندی از این رویداد در دست نیست اما با توجه به اینکه در آن زمان آقامحمدخان هنوز دستش به جواهرات سلطنتی نرسیده بود، نمی‌دانیم که آیا در آن مجلس نمادین تاج بر سر گذاشت یا به کلاهی آراسته بسنده کرد.

در نگاره مشهوری که اغلب برای نشان دادن نخستین شاه سلسله قاجار استفاده می‌شود، او «کلاه کیانی» بر سر دارد که با آنچه اکنون از آن می‌بینیم متفاوت است و قبه بالای کلاه در آن دیده نمی‌شود.

علمک جواهرنشان کوچک بالای کلاه با استفاده از یک پایه کوچک روی تاج نصب می‌شد که در نمونه معاصر این قسمت دیده نمی‌شود، اما سوراخی که برای نصب آن لازم بود، در بالای کلاه مشخص است.

«کلاه کیانی» که در مراسم تاج‌گذاری بر سر آقامحمدخان قرار گرفت، با وزن تقریبی ۱.۲ کیلوگرم در موزه مخصوص مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود.

بدنه این تاج از مس، و شکل آن شبیه گنبد تخت است. دورتادور آن نقش و نگار گل و غنچه میناکاری شده است. شاید در نگاه اول نبود جواهرات روی آن به چشم آید، اما نظر اغلب کارشناسان این است که این قسمت فلزی پایه اصلی تاج را تشکیل می‌داده است که با مروارید و الماس تزئین می‌شد، که احتمالا از روی آن برداشته شده و برای ساخت «تاج کیانی» به کار رفته‌اند.

در دایره‌المعارف اسلامی آمده است که «تاج آغامحمدخان در مراسم تاج‌گذاری در ورامین (۱۲۱۰)، کلاه مسی زراندود گردی بود که بعدها آن را در اصفهان میناکاری کردند.»

جواهر دیگری که در مراسم تاج‌گذاری به آن اشاره ‌شده است، «تاج ماه»، الماس ۱۱۲ قیراطی سفیدرنگی است که از فتوحات جنگی به‌دست‌آمده از زندیه به دست شاه قاجار رسیده بود. اگرچه « تاج ماه» نخست به‌ عنوان بازوبند استفاده می‌شد، بعدها به صورت جقه درآمد و در حال حاضر در موزه جواهرات نگه‌داری می‌شود.

تا دوران قاجار، سنت تاج بر سر گذاشتن چندان در دربار ایران رواج نداشت و این سنت کهن ایرانی با «جقه» جایگزین شده بود. دستار و کلاه‌هایی که با پر، جواهر، و نشان‌های درباری و نظامی تزئین می‌شدند، کاربردی‌تر از تاج بودند. «الماس دریای نور» به رنگ صورتی و وزن ۱۸۲ قیراط و «جقه نادری» زمردنشان، از مشهورترین و باارزش‌ترین جقه‌های سلطنتی ایران به شمار می‌روند.

به گزارش لباس پارسی