زنان قدرتمند چه می‌­پوشند؟

لباس پارسی؛ در سکانسی از فیلم بانوی آهنین (۲۰۱۱)، مارگارت تاچر را که هنوز به مقام نخست‌وزیری و رهبری حزب نرسیده می‌­بینیم که با مشاوران تبلیغاتی کمپینش‌«آیری نیو» و‌«گوردون ریس» نشسته است و فیلمی از مصاحبۀ خود با یک شبکۀ تلویزیونی را نگاه می‌­کند.

مشاوران هنگام تماشای فیلم، با تحلیل نحوۀ سخن گفتن و ظاهر خانم تاچر در فیلم، به او توصیه می‌­کنند که برای جلب آرا، باید تغییراتی در ظاهرش بدهد؛ از جمله اینکه کلاه و گوشواره­‌های مرواریدش را بردارد. زیرا در پوشش کنونی، بیشتر شبیه یک (زن محافظه‌کار) از طبقه ممتاز است و به این ترتیب رای او از پیش مشخص است و شکست می‌خورد. تغییرات درخواستی به این موارد ختم نشد و از او خواسته شد تا لحن صدا و نوع آرایش موهای خود را هم عوض کند تا بیشتر «مهم» به نظر بیاید و قدرت بیشتری از خود به نمایش بگذارد.

مارگارت تاچر در پاسخ می‌­گوید که حاضر است ظاهر و صدایش را عوض کند اما با وجود تمام این تلاش‌­ها، هم­‌حزبی‌­هایش هرگز حاضر نیستند به خاطر جنیستش از او تبعیت کنند.

مشاوران در جواب می‌­گویند که این موضوع (جنسیت) دقیقا امتیاز شماست؛ درصورتیکه بتوانید تمامی شایستگی­‌هایتان را به رخ بکشید و نشان دهید که (ظاهر) یک رهبر قدرتمند را دارید. در نهایت تاچر به این تغییرات تن داد و موفق هم شد.

جین تاینان،‌استاد تاریخ مُد در کالج سنت مارتینز لندن در مصاحبه با روزنامه ایندپندنت دربارۀ پوشش زنان سیاستمدار و سبک خاص تاچر می­‌گوید: «او از اهمیت تصویر خود آگاه بود و از لباس به عنوان ابزاری برای قدرت استفاده می‌­کرد.» هرچند که این استاد مد اضافه می‌کند:«تاچر در این زمینه پایه‌گذار ترندی نبود بلکه بیشتر پیرو سبک (‌Power Dressing)قدرت طراحی و انتخاب لباس در دهۀ هشتاد بود.

نحوۀ پوشش زنان سیاستمدارِ پیش از تاچر، مؤید همین موضوع است. به عنوان مثال یکاترینا فورتسوا از معدود زنانی که در اتحاد جماهیر شوروی سابق به پست مهم سیاسی (وزارت فرهنگ) دست پیدا کرد، سال‌­ها پیش از تاچر با همان با کت و دامن نیمه بلند، پیراهن پاپیون‌­دار، کفش پاشنه بلند و آرایش کم در محافل مختلف ظاهر می‌­شد.

خانم تاچر به عنوان یکی از قدرتمندترین زنان سیاست­مداران قرن بیستم، همواره الگویی از «ظاهر و پوشش» برای نسل بعدی سیاستمداران بوده است. به‌گونه‌ای که حتی چند سال پیش، موزۀ «ویکتوریا آلبرت» لندن نمایشگاهی از معروفترین و تاثیرگذارترین لباس‌های او برگزار کرد.

نمونۀ این تاثیرگذاری را در پوشش هیلاری کلینتون هم می‌­توان دید، ظاهر او در مقام بانوی اول آمریکا در مقایسه با زمانی­که مقام مستقل سیاسی از همسرش یعنی سناتوری و وزارت خارجه را کسب کرد چرخش کاملا محسوسی داشت و از الگویی شبیه به پوشش مارگارت تاچر استفاده می‌کرد.

در مقاله‌­ای با عنوان «نا بهنجاری مُد روز در سیاست: جنسیت، قدرت و معضل لباس» اوا فلیکر نویسنده و جامعه شناس اتریشی، با اشاره به نتایج یک تحقیق بیان می­‌کند که از میان مخاطبان یک روزنامه،‌۹۰ درصد مخاطبان تنها عکس‌­ها را می‌بینند،۴۰ تا ۷۰ درصد عناوین و سرتیترها را می‌­خوانند و تنها نیمی از مخاطبان هستند که کل مقالات را تا انتها می‌­خوانند.

او با این مقدمه به اهمیت ویژگی‌های بصری در رسانه‌‌ها می‌­پردازد و اشاره می‌کند تا چه اندازه ظاهر یک سیاستمدار اولین و یکی از ماندگارترین تاثیرات را در ذهن مخاطب می‌­گذارد و از مهم‌ترین اقدامات یک سیاستمدار، ساختن ظاهر و تصویری مناسب با این هدف است که در کوتاهترین زمان تاثیر مهمی در ذهن مخاطب بگذارد.

اهمیت این ویژگی‌­های بصری در ماجرای مربوط به اسما اسد، بانوی اول سوریه بهتر مشخص می‌­شود. سال ۲۰۱۰ میلادی جوآن جولیت باک، یکی از نویسندگان مجله وُگ در مقاله‌­ای با عنوان «رزی در صحرا» به توصیف شیوۀ زندگی و سبک پوشش اسما اسد می‌­پردازد. زنی که به نوشتۀ نویسنده برخلاف سایر زنان خاورمیانه به پوشش‌­های شلوغ و پرزرق و برق علاقه‌­ای ندارد بلکه ساده، شیک و مدرن است.

پس از شروع جنگ‌­های داخلی سوریه، مجله با انتقادات شدیدی مواجه شد و بعد از مدتی مطلب از سایت وُگ حذف شد و اکنون نسخه­‌ای از آن مقاله موجود نیست. کمی بعد هم نویسنده از این مجله اخراج شد.

تلاش اسما برای ارائه تصویری زیبا و مد روز از خود و هم تلاش منتقدین برای حذف این تصویر، نشانه‌­ای از اهمیت تصویر است چرا که موضوع مقاله اصلا سیاسی نبود تنها ستایشی از پوشش و سبک زندگی همسر بشار اسد بود.

جنبش‌های زنان در دهه ۷۰ میلادی برای برابری حقوق زنان و مشارکت دادن بیشتر آنان در بازار کار و مشاغل سیاسی در اورپا (متاثر از جنبش‌های مشابه زنان در آمریکای شمالی) باعث شد در این دوران زنان بیشتری و در رده­‌های مهمتری در عرصه­‌های مختلف سیاسی اقتصادی وارد صحنه شوند.

سال ۱۹۷۹ میلادی نویسندۀ مقاله‌­ای در نشریۀ نیویورکی (پست استاندارد) برای اولین بار اصطلاح Power dressing را برای توصیف لباس‌­هایی که در هفته‌های مُد آن سال‌­ها به نمایش درآمده بودند و مناسب زنان برای محل کار محسوب می‌­شدند به کار برد. اگرچه که به نظر برخی،‌حتی قبل از مطرح شدن این اصطلاح، این ایده در کارهای کسانی مانند کوکو شنل وجود داشت، زیرا او با طراحی لباس‌­های راحت و ساده، زنان را برای ورود به قرن بیستم و دنیای حرفه­‌ای آماده کرد.

این اصطلاح بعدها بیشتر رایج شد و منظور از آن نوع پوششی بود که در آن زنان برای جذب بیشتر قدرت در محیط‌های مردانه خصوصا محیط‌­های اقتصادی و سیاسی به آن روی می‌­آوردند؛ لباس­هایی مثل کت با اِپُل­های بزرگ و شانه‌های پهن، دامن نیمه بلند تا پایین زانو و کفش‌­های پاشنه بلند.

با این نوع لباس‌(کت و دامن) بدن زن به دو قسمت تقسیم می‌شد: بخش بالایی با کت پنهان می‌شد و اقتباسی از پوشش مردانه بود و بخش پایینی شامل دامن، پاها و کفش­‌ها بر ویژگی‌­های زنانه تاکید داشت.

اغلب این پوشش‌ها نیز با جواهرات و کیف از یکنواختی خارج می‌­شد. مثلا کریستین لاگارد، رییس صندوق بین‌­المللی پول همیشه همراه کت و دامن یا کت و شلوار رسمی­ خود، از وسایلی همچون روسری و شال و غیره استفاده می‌کند که معمولا کار دست زنان در سراسر دنیاست و با این حرکت بر اهمیت کار و فعالیت زنان تاکید داشت.

جوآن اَنتویسل، استاد کینز کالج لندن در کتاب بدنِ مُد روز: مُد، لباس و نظریه مدرن اجتماعی می‌نویسد: به لحاظ تاریخی، لباس زنان با بدن و جنسیت ارتباط بیشتری دارد. این موضوع هم تا حدودی به سنت زنان باستان مربوط می‌شود. به نظر او لباس‌ها همواره راهی برای انتقال پیام بویژه پیام­‌هایی دربارۀ جنسیت شخص تصور می‌­شوند.

هر چند که امروزه گفتمان Power Dressing مثل گذشته مطرح نیست اما زنان هم‌چنان نسبت به مردان با فشار بیشتری مواجه هستند تا ظاهر خود را در تمامی حوزه‌های عمومی و نه فقط در محل کار، کنترل و ارزیابی کنند.

به قول جین تاینان در مصاحبۀ مذکور، زنان اکثرا به دلیل جنسیت­شان در لباس پوشیدن زیر ذره‌بین هستند، همانقدر که پوشش درست باعث قدرت بخشی به زنان سیاستمدار می‌شود، خیلی وقت‌­ها نیز به همین دلیل مورد انتقاد قرار می‌گیرند و ماجراهایی مشابه انتقاد جرمی کوربین از شلوار چرمی گران‌قیمت ترزا مِی را به میان می‌­آورد و ادامه می‌دهد که مردان به‌ندرت به خاطر پوشش مورد انتقاد قرار می‌­گیرند.

به‌گفته او، خود جرمی کوربین مردی ژولیده و شلخته است اما کسی از این بابت او را نقد نمی‌­کند.‌کافی است تنها زنی شبیه به او لباس بپوشد تا رسانه­‌ها به حساب او برسند. یا مثلا آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان بارها به خاطر عدم علاقه­‌اش به مد مورد انتقاد گرفته است.

این نوع الگوی پوشش برای قدرت (Power dressing) در کشورهای غیرغربی کاملا متفاوت است که در این نوشته به آن اشاره می‌شود.

هند و پاکستان

در شبه‌جزیرۀ هند، لباس‌­های سنتی خصوصا لباسی به نام کادی (khadi) نقش مهمی در مبارزات ضدامپراتوری بریتانیا داشتند. در واقع این لباس بود که مردم هند را در مبارزات و تظاهرات ضد استعماری با هم متحد ­‌کرد.

گاندی از مردمش می‌خواست در تظاهرات “کادی” برتن کنند و اگر نمی‌توانند آن ­را تهیه کنند خودشان آن­ را ببافند.‌کادی هم‌چنین برای هندی‌ها به‌عنوان نمادی از خودباوری و خودکفایی شناخته می‌­شد زیرا لباس‌­های سنتی هندی­‌ها مورد استهزا بریتانیایی‌ها قرار می‌­گرفت.

چرچیل یک بار گاندی را درویش نیمه برهنه خواند و نحوۀ پوشش او را مورد انتقاد قرار داد. اما در نهایت تصویر گاندی در کنار چرخ نخ‌ریسی به یکی از تصاویر به یادماندنی مبارزات هند تبدیل شد. امروز صنعت نساجی هند دومین صنعت بزرگ این کشور است.

ایندرا گاندی و بی‌نظیر بوتو هر دو از اولین زنان سیاستمدار این منطقه و پدران هر دو نیز از مبارزان جنبش آزادی­بخش هند بودند. آنها هم در ادامۀ راه سنت مبارزات هند، همواره لباس‌­های سنتی هندوها و مسلمانان را برتن می‌کردند، هرچند یکی از دوستان بوتو در مصاحبه‌­ای گفته بود که او چندان به لباس‌­های سنتی علاقه نداشت و هر زمان می‌توانست روسری خود را از سر بر می‌داشت.

آن­ها لباس­‌هایی در رنگ­‌ها و طرح‌های متنوع بر تن می‌کردند، این نوع پوشش برعکس چیزی که در غرب مرسوم است، اقتباسی از پوشش مردانه نیست بلکه کاملا زنانه است. هرچند یکی از دلایل این موضوع در کتاب لباس و ایدئولوژی:‌(مُد کردن هویت از دوران باستان تا به امروز) این‌طور بیان شده که پوشیدن لباس مردانه برای زنان در این کشورها به لحاظ عرفی ممنوع محسوب می‌شود.

ایران

به‌جز هنرمندان و ورزشکاران که با پوشش خود در عرصه‌های بین‌الملل می‌توانند بخشی از فرهنگ کشور را معرفی کنند، سیاستمداران نیز می‌توانند با لباس خود، نقشی اساسی در معرفی هنر و توانایی‌های کشور داشته باشند.آنان می‌توانند از فرصت حضورشان در کشورهای دیگر با استفاده از لباس‌هایی که المان‌های سنتی روی آن‌ها کار شده است، بهترین مبلغ برای معرفی هنر و هنرمندان کشور باشند؛ اما زنان سیاستمدار ایرانی تا چه اندازه در پوشش خود برای حضور در مجامع بین‌المللی از المان‌ و هنرهای سنتی ایرانی استفاده می‌کنند؟وتا به حال بیشتر سیاست مداران زن ایرانی از پوشش چادر استفاده کرده اند.

به عنوان مثال: الهام امین‌زاده‌، دستیاراسبق رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی:در این‌باره گفت:‌من چهار سال نماینده مجلس بودم و به‌واسطه آن‌که تنها نماینده زن عضو کمیسیون ملی و سیاست خارجه و مسلط به زبان انگلیسی بودم، برای مذاکرات به کشورهای متعددی سفر کردم و همیشه هم چادر به سر داشتم.

او ادامه داد: یک روز، یکی از نماینده‌های مجلس حقوق ادیان کره جنوبی که استاد بودایی حقوق بود، در یک مراسم که ۴۰ کشور در آن حضور داشتند، خطاب به من گفت «حجاب شما موجب شد من تنها فکر تو را ببینم، اگر با نوع دیگری و با وضعیت بدی وارد می‌شدی، فکر می‌کنم توجه‌ام باید به چیزهای دیگر جلب می‌شد». تا آن زمان من به این صراحت به ارزش حجاب خودم پی نبرده بودم و هیچ‌گاه از این‌که با چادر در مجامع بین‌المللی حاضر شدم، پشیمان نبودم.

شهیندخت مولاوردی ، معاون اسبق رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده و دستیار حقوق شهروندی ریئس جمهور؛ نیز در این‌باره می گوید: نمی‌توانم بگوییم هربار که به کشور دیگری سفر کرده‌ام، این اتفاق افتاده است؛ اما خودم بسیار به استفاده از المان‌های سنتی در لباس علاقه‌مندم و در برخی موارد از آن‌ها استفاده کرده‌ام و اصرار دارم حتی روی آستین‌های لباسم المانی از هنرهای سنتی باشد.

او اظهار کرد: ما کارگروهی با عنوان فرهنگ و هنر راه‌اندازی و زنان موثر در این حوزه را شناسایی کرده‌ایم.‌در حال بررسی هستیم تا ببینیم معاونت رئیس‌جمهور در مدیریت ظرفیت‌ها و هماهنگی بین دستگاه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، چه کاری می‌تواند انجام دهد.

حمیرا ریگی‌،‌فرماندار سیستان و بلوچستان ‌؛ نیز که با لباس محلی در همه‌جا حاضر می‌شود، درباره دو دلیل این کارش توضیح داد: دلیل اول من این است که بگویم برخاسته از خودِ مردم هستم و این خودباوری را در دختران و زنان منطقه ایجاد کنم تا خودشان را باور کنند که هم جنس خودشان می‌تواند به‌عنوان کارگزار مردم خدمت‌رسانی کند. دلیل دوم هم این است، آن‌هایی که از بیرون به ما نگاه می‌کنند، متوجه می‌شوند که امکان نقش‌آفرینی برای همه وجود دارد، در برخی مواقع خود افراد باید تلاش کنند.

او که پیش از این، نخستین فرماندار زن سیستان و بلوچستان بود، در پاسخ به این‌که فکر می‌کنید زنان سیاستمدار ایرانی چطور می‌توانند پوشش سنتی کشور را به مردم خودشان یا مردم کشورهای دیگر معرفی کنند؟ گفت: ما باید سعی کنیم به مهمانانی که از خارج یا شهرهای دیگر به ایران سفر می‌کنند، هنر اصیل‌مان را هدیه دهیم. ما به بسیاری از مهمانانی که به سیستان و بلوچستان سفر می‌کنند، لباس منطقه را هدیه می‌دهیم، زیرا این امر موجب معرفی بهتر یک منطقه از ایران می‌شود.

معصومه ابتکار،معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده؛ به عنوان یکی از موثرترین افراد در احیای پوشش ایرانی اسلامی گام های بزرگی برداشته و با حمایت از زنان کارآفرین و تولیدات روستایی و ایجاد کمپین های مختلف حمایتی تلاشی مضاعف در احیای هنر ایرانی اسلامی دارد و البته ایشان نیز مانند بیشتر زنان سیاستمدار ایرانی پوشش چادر را انتخاب نموده اند.

تن‌پوش زنان ایران زمین از دیرباز تن‌پوشی فاخر و اصیل به حساب می‌آمد. لباس‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌هایی شاد و در خور زن ایرانی. فرقی نمی‌کرد زن ایرانی در چه عصری و در کدام سلسله زندگی کند. این زن از هر قوم و قبیله و در هر عصر و زمانی که بود لباسی در شان خود برای پوشش انتخاب و کشور ایران از جمله کشور هایی می باشد که به دلیل قدمت بالا و فرهنگ کهن در میان دیگر تمدن های جهان حرفی برای گفتن در این امر دارد. شرایط گوناگون جغرافیایی و آب و هوایی و هم‌چنین فرهنگ های مختلف اقوام ساکن در گوشه گوشه کشور باعث شده که هر نقطه ای از کشور نشان از تمدن کهن آن دیار باشد.

در این راستا وظیفه خطیر بنیاد ملی مد و لباس ایرانی اسلامی در طراحی لباس دیپلمات زنان سیاست مدار ایرانی که هر کدام سفیران صلح و دوستی کشورمان می باشند، بسیار مشهود بوده و امید است با حضور دبیر جدید بنیاد خانم شفاپور این امر محقق گردد.

آفریقا

قاره آفریقا کشورها و فرهنگ‌­های گوناگونی را در بر می‌­گیرد، لباس و پوشش هم به این دلیل در غرب و شرق و شمال و جنوب قاره کاملا متفاوت است. بنابراین در این متن فقط اشاره‌­ای به نحوۀ پوشش یکی از قدرتمندترین زنان این قاره یعنی «الن جانسون سیرلف» خواهد شد.

او اولین رئیس جمهور زن در تمامی قاره آفریقاست که از طریق فرایندی دموکراتیک انتخاب شده است. خانم سیرلف در سال ۲۰۱۱ میلادی به همراه دوتن دیگر برنده جایزۀ صلح نوبل شد.یکی از فعالیت‌­های او دعوت از زنان لیبریا به تظاهرات و پوشیدن لباس سفید برای صلح و پایان دادن به خشونت حاصل از جنگ‌های داخلی در این کشور بود؛ خشونتهایی که هزاران کشته برجای گذاشت.

Power dressing  چنان‌که در کشورهای غربی مرسوم است در قاره آفریقا مصداق ندارد،به عنوان مثال در غرب پوشش برای قدرت با هدف ایجاد نوعی تمایز و برتری با سایرین و ایجاد نفوذ با استفاده از رنگ‌های تیره شکل گرفته است اما در آفریقا افرادی نظیر الن جانسون سیرلف حتی در زمان تبعید و فعالیت در سازمان ملل نیز از لباس‌­های سنتی برای یکی شدن و نمایندگی مردم کشورشان استفاده می‌کردند و به همین ترتیب استفاده از رنگ‌های درخشان لباس‌های سنتی آفریقایی هیچگاه برای آنان مانعی دربرابر کسب و ابراز قدرت نبود.

باید توجه داشت که در آفریقا نیز مانند هند، استفاده از لباس‌­های سنتی در محافل سیاسی، تاکید بر نوعی از گفتمان ضداستعماری نیز هست.

از مشخصۀ لباس‌های غرب آفریقا می‌توان به پیراهن دوتکه، شال و سربند اشاره کرد که آخری حتی به عنوان تاج هم به کار برده می‌شود و کاربرد مذهبی ندارد.